διάδημα

Ταινία ή στεφάνι από χρυσό ή άλλο υλικό που τη φορούσαν στο κεφάλι ως κόσμημα ή σύμβολο εξουσίας από την αρχαιότητα. Η προέλευση του δ. είναι αβέβαιη, αλλά είναι γνωστό πως το χρησιμοποίησαν ευρύτατα οι αρχαίοι Έλληνες, προσδίδοντάς του πολιτική και θρησκευτική σημασία. Για τους ιερείς ήταν σύμβολο αφιέρωσης στους θεούς, ενώ και οι ίδιοι οι θεοί εικονίζονταν φορώντας δ. Ως σύμβολο πολιτικής εξουσίας το χρησιμοποίησαν κυρίως οι Ασιάτες ηγεμόνες και ιδιαίτερα οι Πέρσες. Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος κατέκτησε την Περσία υιοθέτησε το βασιλικό δ., το οποίο απαρτιζόταν από μια άσπρη ταινία δεμένη στον τράχηλο και διακοσμημένη με πολύτιμα στολίδια. Το δ. αυτό το φόρεσαν όλοι οι διάδοχοι του Αλεξάνδρου. Στη Ρώμη το δ. αρχικά θεωρήθηκε σύμβολο τυραννίας· ο πρώτος αυτοκράτορας που το φόρεσε ήταν ο Διοκλητιανός. Στις αρχές του 4ου αι. μ.Χ. το δ. άλλαξε ριζικά μορφή και κατασκευή και έγινε ένα γνήσιο έργο χρυσοχοϊκής τέχνης: η βάση του ήταν ένα ελαφρύ χρυσό στεφάνι πάνω στο οποίο τοποθετούσαν πολύτιμους λίθους σε σχήμα πυραμίδας, με λεπτό δέσιμο. Αυτής της μορφής ήταν το δ. όλων των αυτοκρατόρων της Ανατολής, από τον Κωνσταντίνο και ύστερα. Πολλά δείγματα τέτοιων δ. απεικονίζονται σε μωσαϊκά και ιδίως σε αυτά του ναού του Αγίου Απολινάριου στη Ραβένα. Στη Δύση το δ. επανεμφανίστηκε κατά τον Μεσαίωνα, αφού όμως είχε υποστεί ριζικές αλλαγές. Η μεγαλοπρέπεια που το χαρακτήριζε κάποτε εξαφανίστηκε, ενώ ακόμα και η ονομασία του άλλαξε: ονομάστηκε προμετωπίδα, γιρλάντα, κορόνα, και διατήρησε τον χαρακτήρα του ως θρησκευτικό και βασιλικό σύμβολο. Τέλος, στην εποχή της Αναγέννησης, η χρήση του δ. πήρε κυρίως χαρακτήρα διακοσμητικό. Σήμερα το δ. –που χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά από πριγκίπισσες και βασίλισσες– είναι ένα πολύτιμο κόσμημα με ποικίλες μορφές. Διάδημα του 4ου αι. π.Χ. Η προέλευση του διαδήματος είναι αβέβαιη, αλλά είναι γνωστό πως το χρησιμοποίησαν ευρύτατα οι αρχαίοι Έλληνες, προσδίδοντάς του πολιτική και θρησκευτική σημασία. Στον Μεσαίωνα το διάδημα αλλάζει μορφή και χάνει την παλαιά του μεγαλοπρέπεια. Η μεγαλοπρέπεια που το χαρακτήριζε κάποτε έχει εξαφανιστεί, ενώ ακόμα και η ονομασία του τείνει να αλλάξει· ονομάστηκε προμετωπίδα, γιρλάντα, κορόνα και διατήρησε τον χαρακτήρα του ως θρησκευτικό και βασιλικό σύμβολο. Στην Αναγέννηση το διάδημα παίρνει εντελώς διακοσμητικό χαρακτήρα. Διάδημα της Αναγέννησης σε πίνακα της εποχής.

* * *

και διάδεμα, το (AM διάδημα) [διαδέω]

1. ταινία με την οποία προσδένονται τα μαλλιά γύρω από την κεφαλή άνδρα ή γυναίκας

2. στέμμα ή άλλης φύσεως κόσμημα τής κεφαλής που φέρεται από βασίλισσα ή αριστοκράτισσα

3. πολύτιμο κάλυμμα τής κεφαλής που φέρεται από βασιλείς, ηγεμόνες, πάπες, ως έμβλημα εξουσίας (αλλιώς στέμμα, κορόνα, κάρα)

4. αρχιτ. περίζωμα θόλου ή αψίδας

5. η βασιλική εξουσία

αρχ.

μτφ. διάσημον, σύμβολο υπέροχης πράξης.